Dialekty w Szwecji

Język szwedzki jest ojczystym dla ponad 10 milionów osób. Oprócz Szwecji jest językiem urzędowym również w Finlandii. W dzisiejszym artykule przyjrzymy się bliżej jego dialektom.

KRÓTKA HISTORIA DIALEKTÓW W SZWECJI

W IX w. używany przez mieszkańców Skandynawii język staronordycki rozdzielił się na zachodni i wschodni staronordycki. Dialekty tego wschodniego są nazywane runicznym duńskim i runicznym szwedzkim. W XIII w. dialekty runiczne się jeszcze bardziej rozdzieliły, wtedy powstał tzw. język staroszwedzki. Aż do XX w. różnice między dialektami na terenie Szwecji się pogłębiały w zależności od położenia geograficznego. 

Po II wojnie światowej, głównie dzięki rozwojowi technologii, możliwości podróży i zmianom społecznym, tak jak w wielu innych krajach nastąpił w Szwecji proces tzw. niwelacji dialektów, czyli zredukowania różnic między dialektami i zbliżania ich do siebie na coraz większych obszarach geograficznych.

Warto jeszcze wspomnieć o “rikssvenska”, czyli “standardowym szwedzkim”, tj. języku używanym oficjalnie w całej Szwecji. Powstawał w XVI w., gdy Sztokholm szybko się rozwijał ekonomicznie i kulturowo. Przyjeżdżało tam wielu kupców, rzemieślników i bankierów z całego kraju, którzy musieli się jakoś porozumiewać. Najważniejszym tekstem z tego okresu jest Biblia Gustawa Wazy, która mocno przyczyniła się do standaryzacji pisanego szwedzkiego. Język mówiony poprzez proces niwelacji dialektów również jest coraz bardziej jednolity w całej Szwecji.

GRUPY DIALEKTÓW SZWEDZKICH

W Szwecji jest 6 powszechnie przyjętych grup dialektów. Ich obszary mniej więcej odpowiadają podziałowi na 25 prowincji, czyli landskap, z wyjątkiem Östsvenska mål, czyli grupy obejmującej tereny poza Szwecją. Przykładów każdego dialektu można posłuchać na stronie Szwedzkiego Instytutu Języka i Folkloru (isof.se/dialekter) czy na stronie swedia.ling.gu.se. Dialekty dzielą się na:

1. Sydsvenska mål - Skåne, Blekinge, części Halland i Småland;
2. Götamål - Västergötland, Dalsland, Bohuslän, Värmland, część Halland, Småland i Östergötland;
3. Gotländska mål - Gotland, wyspa Farö;
4. Sveamål - Uppland, Dalarna, Gästrikland, Södermanland, Västmanland, Närke, Öland, większość Östergötland, część Hälsingland i Småland;
5. Norrländska mål - część Hälsingland, Medelpad, Jämtland, Ångermanland, Västerbotten, Norrbotten i Lappland;
6. Östsvenska mål - wybrzeża Finlandii i Estonii.

CECHY SZCZEGÓLNE DIALEKTÓW

Sydsvenska mål

• Cofnięte r - wymowa z tyłu jamy ustnej, przy trzonie języka;
• Brak retrofleksów - rd, rt, rs, rn i rl nie są wymawiane razem;
• Drugorzędne dyftongi - długie å zmienia się w ao (gås > gaos), długie e w ai (sten > stain);
• Na końcu wyrazu i między samogłoskami p, t, k zmieniają się w b, d, g (gapa > gaba; mat > mad; tak > tag);
• Wyrażenia typowe dla Sydsvenska mål: bakom=bakanför; skratta=grina; klia sig=fnatta sig.

Götamål

• Zmiany w wymowie samogłosek:
• i > e (fisk > fesk; visst > vesst)
• y > ö (tyst > töst; stycke > stöcke)
• a > å przed -nd, -nn, -mm (hand > hånn; band > bånn; kam > kåmm)

• De wymawiane jest jako Di;
• Dźwięk g jest wymawiany jako j (skog > skoj; mage > maje);
• W formie określonej końcówka -en zmienia się w -a (boken > boka; husen > husa);
• Wyrażenia typowe dla Götamål: upptåg=exter; mycket=möe; liksom=änna.

Götlandska mål

• Archaiczna wymowa niektórych słów (öga > auge; köra > kåire);
• Samogłoska e wewnątrz wyrazów zmienia się w ei (blev > bleiv; hemma > heima);
• Dużo dyftongów (mer > meir; läs > leäs; hus > heos; söt > söyt);
• Na końcu słowa a wymawiane jest jak e (samma > samme; borta > borte);
• Wyrażenia typowe dla Götlandska mål: fot=ben; pojke=sork; ögonblick=snupp.

Sveamål

• Końcówka -t zanika w czasie supinum i w formie określonej (ätit > äti; huset > huse);
• Dźwięk h nie jest wymawiany na początku słowa (häst > äst; hundra > undra; heter > eter);
• Zmiany samogłosek:

• ä > e (säkert > sekert, väg > veg);

• ö > u (dörren > durren; hösten > husten);

• Mocno zaznaczone retrofleksy rl, rs, rt, rn, rd;
• Wyrażenia typowe dla Sveamål: väl=föll; vilken=åcken; här/hit=hänna.

Norrländska mål

• Przymiotniki bez odmiany w liczbie mnogiej (de är fina > de är fin);
• W czasie teraźniejszym zanika końcówka -er (sitter > sitt; tycker > tyck);
• W pytaniach zamiast var lub vart pojawia się vars (Var är de? > Vars är de?; Vart åker han? > Vars åker han?);
• Spółgłoski g i k są zmiękczone wewnątrz słów (skogen > skojin; ryggen > ryddjin);
• Wyrażenia typowe dla Norrländska mål: måste=gitt; godis=karra; lugna sig=tjå sig.

Östsvenska mål

• Zmiękczenie k i g (stycken > stytjen; vägen > väjen);
• Końcówka słowa często zanika (kallade > kall; tror > tro; skulle > sku);
• Brak retrofleksów;
• Mocno zaznaczona wymowa liter d, g, l  w połączeniu z j np. w słowach djur, ljus, gjorde;
• Wyrażenia typowe dla Östsvenska mål: fritids=eftis; trevlig=kiva; komma ihåg=rådda till.

Szwedzkie dialekty są dość wyraźnie zróżnicowane, ale mamy nadzieję, że dzięki naszemu artykułowi dowiedzieliście się najważniejszych informacji o nich i będziecie w stanie porozumieć się z każdym Szwedem, niezależnie od regionu kraju.

DOWIEDZ SIĘ WIĘCEJ:

➔ Słowniki języka szwedzkiego

➔ Astrid Lindgren po szwedzku