Język szwedzki ma różne warianty, zależne od regionu tak jak dialekty, czy zależne od odbiorcy jak np. lättläst. Dzisiejszy artykuł przybliży, czym jest należący do tej drugiej grupy klarspråk i w jakich celach jest używany.
CZYM JEST KLARSPRÅK?
Klarspråk to język używany w oficjalnych tekstach. Według szwedzkiego prawa językowego (Språklagen) wymaga się jego stosowania od organizacji rządowych, gminnych, regionalnych i innych publicznych organów. Teksty klarspråk są pisane według oficjalnych rekomendacji organizacji zajmujących się językiem, a jednocześnie są proste w swoim przekazie i dopasowane do odbiorcy. Jednak nie jest to tylko język rządowy. Według szerszej definicji międzynarodowej organizacji “Plain”, komunikat jest w formie klarspråk, jeśli jego język, struktura i design są na tyle przejrzyste, że grupa docelowa może łatwo znaleźć czego potrzebuje, zrozumieć co znajduje i użyć tej informacji. To oznacza, że również prywatne firmy i organizacje mogą zyskać na stosowaniu tej formy językowej.
JAK POWSTAŁ KLARSPRÅK?
Pierwsze rządowe wytyczne nt. języka używanego przy zapisie praw i uchwał zostały wydane przez Radę Ministrów w 1967 roku. 9 lat później zatrudniono w niej pierwszego eksperta językowego w celu zorganizowania systematycznej modernizacji języka prawnego. Rząd Szwecji powołał w 1983 roku rozpoczął Språkvårdsutredningen, dochodzenie mające na celu zbadanie możliwych działań rządowych na rzecz ochrony języka. 2 lata później opublikowano z jego ramienia raport ”Klarspråk – en grund för god offentlig service” (Klarspråk - podstawa dobrych usług publicznych). Rada Ministrów w 1991 roku wydała pierwszą wersję Myndigheternas skrivlegler (reguły pism urzędowych). Następnym ważnym działaniem rządu w tym zakresie było powołanie w 1995 roku Klarspråksgruppen, organu promującego działania na rzecz ochrony języka w organach administracyjnych. W 2006 roku powstała organizacja językowa Institutet för språk och folkminnen (Instytut języka i folkloru). Wspomniane wcześniej prawo językowe Språklagen zostało uchwalone 1 lipca 2009 roku. Na potrzeby tego artykułu skupimy się na jego 11 paragrafie.
CZYM JEST KLARSPRÅKSPARAGRAFEN?
Paragraf 11 Språklagen, zwany klarspråksparagrafen, mówi o tym, że język używany w całej działalności publicznej musi być chroniony, prosty i zrozumiały. W oryginale jego treść to: Språket i offentlig verksamhet ska vara vårdat, enkelt och begripligt. Teraz szerzej opiszemy powyższe trzy cechy klarspråk:
- vårdat: przestrzega oficjalnych rekomendacji instytucji językowych, takich jak Svenska Akademiens ordlista (słownik Akademii Szwedzkiej) czy Svenska skrivregler (Reguły szwedzkiej pisowni, książka wydawana przez Radę Językową Språkrådet);
- enkelt: unika złożonej struktury zdań, archaizmów, skrótów, specjalistycznego słownictwa niezrozumiałego dla odbiorcy oraz niekomplentych informacji;
- begripligt: tekst jest pisany z myślą o odbiorcy; informacje w nim zawarte, kolejność opisywanych zagadnień, sposób podziału tekstu na części i wyboru nagłówków są jak najdokładniej dopasowane do potencjalnego czytelnika.
JAK RÓŻNE ORGANIZACJE PRACUJĄ Z KLARSPRÅK?
Organy państwowe, gminne i regionalne już od dłuższego czasu stosują klarspråk, a praca z tą formą językową jest przeprowadzana na wiele sposobów. Żeby dowiedzieć się, jak dużo i w jaki sposób powyższe organizacje pracują z klarspråk, oraz na jakie trudności narażone są te instytucje, które tego nie robią, Rada Językowa (Språkrådet) regularnie przeprowadza specjalistyczne badania. Ostatnia tego typu analiza była wykonana w 2019 roku za pomocą ankiet i wywiadów. Okazało się, że wiele organizacji chętnie pracuje z klarspråk. Z drugiej strony, najczęściej wspomnianymi przeszkodami były brak czasu i pieniędzy potrzebnych na realizowanie podobnych zadań. Badanie pokazało również, że niewiele organów państwowych przeprowadza ewaluację swojej aktywności. Wyniki spowodowały, że osoby odpowiedzialne za klarspråk zamieściły postulat o większe wsparcie dla autorów tekstów na stronie internetowej Rady Językowej.
JAK WYGLĄDAJĄ SZCZEGÓŁOWE DANE?
Przeważająca większość, bo aż 81%, organów gminnych, regionalnych i państwowych odpowiedziało w ankiecie, że podczas ostatnich 2 lat pracowały z klarspråk. Robiły to najczęściej poprzez kształcenie autorów tekstów, usprawnianie szablonów tekstowych, organizowanie wykładów czy tworzenie stron językowych w intranecie lub w sieci. Pozostałe 19% organizacji jako główny powód, dla którego nie pracują z klarspråk podały brak czasu i wymaganych oszczędności.
Jeśli chodzi o ewaluację pracy, tylko 30% organów pracujących z klarspråk wykonało analizę jakichś części swoich działań w tym zakresie. Najczęściej za obiekt badań wybierano funkcjonowanie strony internetowej i usług online.
Szczegółowy raport autorstwa Karin Hansson prezentujący rezultaty badań wykonanych w 2019 roku, wydany w 2020 roku pod tytułem Det finns ett sug efter klarspråk można znaleźć na stronie isof.se
W JAKICH JESZCZE OBSZARACH STOSOWANY JEST KLARSPRÅK?
Oprócz instytucji administracyjnych ważnym z punktu widzenia klarspråk sektorem jest prawo i sądownictwo.
Wiele osób bez adekwatnego wykształcenia postrzega teksty prawne jako zbyt skomplikowane i naszpikowane specjalistycznym słownictwem. Dla laików może to stwarzać duże problemy. Ale podejmowanych jest wiele działań w celu zaradzenia tym trudnościom. Ich założenie jest takie, że wszyscy powinni móc przeczytać i zrozumieć teksty praw, uchwał, wyroków i postanowień. Już od lat 70-tych Kancelaria Rządowa ekspertów językowych, którzy oprócz innych obowiązków zajmują się również ewaluacją tekstów legislacyjnych. Sądy również aktywnie pracują nad tym, by ich orzeczenia były bardziej zrozumiałe dla potencjalnych odbiorców.
CZY INNE KRAJE MAJĄ SWOJE ODPOWIEDNIKI KLARSPRÅK?
Kraje Nordyckie współpracują ze sobą regularnie, by wspierać się wzajemnie w rozwijaniu własnych wersji językowych odpowiadających szwedzkiemu klarspråk. Każdy język nordycki (nawet samiska - język używany przez Samów) ma odpowiednią organizację językową, zajmującą się nadzorem i ochroną języka.
Istnieją też dwie organizacje międzynarodowe, zrzeszające członków z każdego zakątka świata. Są to: “Plain Language Association International” i “Clarity International”. “Plain” jest otwarta na wszystkich entuzjastów “prostego języka”, a “Clarity” jest skupiona głównie na języku prawnym i tekstach legislacyjnych. Obie organizacje organizują konferencje promujące klarspråk.
Warto wspomnieć o “prostej polszczyźnie”, czyli naszym odpowiedniku klarspråk. Pionierem w tej dziedzinie jest Pracownia Prostej Polszczyzny we Wrocławiu. W 2010 roku przeprowadziła pierwsze badania na temat “prostego języka”. Obecnie Ministerstwo Cyfryzacji oferuje na swojej stronie internetowej różne informacje z nim związane, a różne polskie organizacje przeprowadzają szkolenia i warsztaty ze stosowania prostej polszczyzny.
GDZIE MOŻNA SIĘ WIĘCEJ DOWIEDZIEĆ O KLARSPRÅK?
Obecnie istnieje wiele możliwości zgłębienia tej formy językowej. Na wspomnianej już stronie Institutet för språk och folkminnen, isof.se, można znaleźć nagrania z różnych konferencji poświęconych klarspråk, oraz kalendarz nadchodzących wydarzeń, zarówno stacjonarnych jak i online, dedykowanych tej tematyce. Dodatkowo powyższy instytut wydaje kwartalnik Klarspråk, który dostępny jest również w formacie pdf. Jeśli chcemy zacząć pracować w tym obszarze, ISOF udostępnia wiele poradników, oferuje kursy, konsultacje i wszelkiego rodzaju wsparcie.
Klarspråk i jego odpowiedniki w innych językach to bardzo powszechny i potrzebny koncept, usprawniający komunikację społeczną na wielu płaszczyznach. Mamy nadzieję, że dowiedzieliście się wszystkich najważniejszych informacji na jego temat z dzisiejszego artykułu.