Kontynuujemy serię artykułów o języku szwedzkim. Tym razem przyjrzymy się dwóm przedmiotom szkolnym nauczanym w Szwecji i szwedzkojęzycznych szkołach w Finlandii, modersmålsundervisning oraz svenska som andraspråk.
KRÓTKA HISTORIA
Już w latach 60-tych ubiegłego wieku modersmålsundervisning (czyli nauczanie języka ojczystego) było przedmiotem w szwedzkich szkołach.
Niektóre gminy dobrowolnie zapewniały wtedy zajęcia z języka fińskiego, co było powiązane z napływem szukających pracy imigrantów z Finlandii. Możliwość prowadzenia zajęć z innych języków obcych w ramach modersmålsundervisning pojawiła się w roku 1966 wraz z pismem ze Skolöverstyrelsen (ówczesny Szwedzki Narodowy Urząd do spraw Edukacji). W dokumencie zawarto informację, że uczniowie z innym językiem ojczystym niż szwedzki mogli się ubiegać o nauczanie z tego języka oraz dodatkowe zajęcia ze szwedzkiego, jeśli nie mieli wystarczającej znajomości szwedzkiego, i jeśli lokalna szkoła uznała, że istnieje rzeczywista potrzeba zorganizowania takich lekcji.
Wymóg wprowadzenia zajęć modersmålsundervisning został wprowadzony w reformie z 1977 roku. Według niej, każdy wielojęzyczny uczeń powinien mieć dostęp do zajęć modersmålsundervisning i mentoringu akademickiego w swoim języku ojczystym, jeśli znajdzie się odpowiedni nauczyciel (co nie zawsze było możliwe). Główny warunek był taki, że dany język powinien być regularnie używany w domu; 10 lat później zmieniono ten warunek na taki, że uczeń powinien mieć przynajmniej jednego opiekuna prawnego używającego danego języka jako ojczystego i że ów język powinien być używany w życiu codziennym gospodarstwa domowego.
Od 1991 roku szwedzkie gminy muszą organizować zajęcia modersmålsundervisning, jeśli na ich terenie przynajmniej 5 uczniów zgłosiło potrzebę nauki danego języka.
W roku 1995 wprowadzono do szkół podstawowych i średnich przedmiot svenska som andraspråk (sva). Od 2010 roku zarówno modersmålsundervisning jak i sva są regulowane przez ustawy rządowe, przykładowo Skollagen z 2010 roku i Skolförordning z 2011 roku.
NA CZYM POLEGAJĄ TE PRZEDMIOTY?
MODERSMÅLSUNDERVISNING
Celem zajęć jest rozwijanie znajomości języka ojczystego uczniów i wiedzy o nim. Wykonanych zostało wiele badań, które wykazują, że studenci i uczniowie, którzy uczestniczą w zajęciach z modersmålsundervisning mają lepsze wyniki w nauce szwedzkiego, innych języków i pozostałych przedmiotów szkolnych. W przedszkolach i zerówkach nie ma obowiązku prowadzenia tych zajęć; nauczanie języka ojczystego jest przedmiotem szkolnym w szkołach podstawowych, średnich oraz liceach dla dorosłych. Uczniowie mają prawo do korzystania z zajęć modersmålsundervisning, jeśli:
- jeden lub oboje opiekunów prawnych ucznia mają inny język ojczysty niż szwedzki,
- dany język jest głównym językiem komunikacji w domu,
- uczeń ma podstawową znajomość danego języka.
W przypadku, gdy uczeń jest adoptowany i jego język ojczysty jest inny niż szwedzki, może on chodzić na zajęcia modersmålsundervisning, nawet jeśli nie używa tego języka codziennie w domu. Musi jednak mieć podstawową znajomość owego języka.
Dyrektor szkoły jest zobowiązany do zorganizowania zajęć z tego przedmiotu, jeśli w danej szkole jest przynajmniej 5 uczniów uprawnionych do takich lekcji, którzy zgłoszą chęć uczęszczania na takie zajęcia, i jeśli w placówce pracuje nauczyciel odpowiednio wykwalifikowany do prowadzenia takich zajęć.
W przypadku osób należących do mniejszości narodowych, zajęcia modersmålsundervisning mogą być zorganizowane już w przedszkolu. Języki z tej grupy to: samiska, jiddisch, romani, finska i meänkieli. Uczniowie z tymi językami jako ojczystymi mają większe prawo do nauczania tego przedmiotu. Szkoła ma obowiązek zorganizowania zajęć jeśli choć 1 uczeń zgłosi chęć uczęszczania na nie, dodatkowo nie ma obowiązku uprzedniej znajomości tych języków żeby chodzić na takie lekcje. Częstym problemem jest to, że nie ma wystarczająco wielu nauczycieli, którzy mogą uczyć w językach mniejszości narodowych, więc nie wszyscy uczniowie uprawnieni do takich zajęć mają do nich dostęp.
SVENSKA SOM ANDRASPRÅK
Obecnie zajęcia sva prowadzone są według rozporządzenia o szkolnictwie z 2011 roku (Skolförordning), którego paragraf 14 rozdziału 5 głosi, że szkoła zobowiązana jest do zorganizowania takich lekcji w 3 przypadkach:
- jeśli dani uczniowie mają inny język ojczysty niż szwedzki,
- jeśli dani uczniowie mają szwedzki jako ojczysty i zostali przyjęci z zagranicznych szkół,
- dla imigrantów, którzy używają szwedzkiego jako głównego języka w komunikacji z prawnym opiekunem.
Jednocześnie spełnienie któregokolwiek z powyższych warunków nie powoduje automatycznie, że dany uczeń musi się uczyć sva zamiast szwedzkiego: są to dwa oddzielne przedmioty, a o potrzebie zorganizowania zajęć sva w każdym przypadku decyduje dyrektor szkoły.
Można uczęszczać albo na zajęcia sva, albo na zajęcia ze szwedzkiego. Jeśli zarząd szkoły zdecyduje, że potrzeby ucznia się zmieniły, może też zmienić się program jego nauczania, i zacznie on uczęszczać na lekcje ze szwedzkiego, nawet jeśli w poprzedniej klasie chodził na sva. Dlatego możliwe jest, że dany uczeń na świadectwie maturalnym będzie miał wpisane oba przedmioty.
DLACZEGO TE PRZEDMIOTY SĄ OBIEKTEM DEBATY I KRYTYKI?
Od wielu lat prowadzona jest publiczna debata na temat modersmålsundervisning i svenska som andraspråk.
Przeciwnicy tych przedmiotów zazwyczaj jako argumenty podają duże koszty, których wymagają (w raporcie rządu z roku szkolnego 2020/2021 sam modersmålsundervisning kosztował 2,4 miliarda szwedzkich koron - około 900 mln złotych), oraz tezę, że nauka tych przedmiotów może negatywnie wpłynąć na integrację uczniów do szwedzkiego społeczeństwa oraz umiejętność posługiwania się językiem szwedzkim. Do tego niektóre badania pokazują, że oceny z sva uzyskiwane przez uczniów często są najgorsze ze wszystkich ich przedmiotów, a nawet powodują, że nie zdają oni do następnych klas. Mimo, że od roku 2010 liczba uczniów korzystających z sva wzrosła 10-krotnie (obecnie ponad 140 tys.), okazuje się, że radzą sobie oni o wiele gorzej, niż uczniowie uczący się szwedzkiego, gdy chodzi o rozumienie czytanego tekstu czy słownictwo.
Zwolennicy opisywanych przedmiotów opierają się na badaniach, według których uczniowie uczący się ojczystego języka w szkole radzą sobie lepiej również ze szwedzkim i innymi przedmiotami (np. badanie z 2018 roku wykazujące, że uczniowie pochodzący z Somalii osiągający dobre oceny z somalijskiego w ramach modersmålsundervisning mieli równie dobre oceny z innych przedmiotów). Dodatkowym argumentem jest to, że takie zajęcia wzmacniają tożsamość etniczną i narodową uczniów z zagranicznymi korzeniami. Łączy się to z atakiem w stronę krytyków przedmiotu w postaci nazywania ich nacjonalistami i rasistami.
PODSUMOWANIE
Jak już opisaliśmy w poprzednich artykułach w naszej serii o języku szwedzkim, jest to aspekt społeczny Szwecji, który ma wiele wariantów i jest obiektem wielu badań. Dzisiejszy artykuł skupił się na przedmiotach szkolnych, które są częstym elementem publicznego dyskursu. Mamy nadzieję, że dowiedzieliście się przydatnych informacji o modersmålsundervisning oraz svenska som andraspråk i zapraszamy do lektury pozostałych artykułów na naszym blogu.
Dowiedz się więcej:
➔ Gilla svenska do nauki na poziomach SVA
➔ Rivstart do nauki szwedzkiego