DEFINICJA

Pojęcie prawa Jante zostało stworzone przez norweskiego pisarza pochodzenia duńskiego Aksela Sandemose’a w powieści „Uciekinier przecina swój ślad. Opowieść o dzieciństwie mordercy” (En flyktning krysser sitt spor, 1933), gdzie opisuje on fikcyjne duńskie miasteczko Jante. Jego społeczność kieruje się serią zasad życiowych:

1. Nie sądź, że jesteś kimś wyjątkowym.
2. Nie sądź, że nam dorównujesz.
3. Nie sądź, że jesteś mądrzejszy od nas.
4. Nie sądź, że jesteś lepszy od nas.
5. Nie sądź, że wiesz więcej niż my.
6. Nie sądź, że jesteś czymś więcej niż my.
7. Nie sądź, że jesteś w czymś dobry.
8. Nie masz prawa śmiać się z nas.
9. Nie sądź, że komukolwiek będzie na tobie zależało.
10. Nie sądź, że możesz nas czegoś nauczyć.

W drugiej części książki: 11. Nie sądź, że jest coś, czego o tobie nie wiemy.

 

W pierwszych zdaniach książki czytelnik dowiaduje się, że główny bohater stał się mordercą. Cała książka jest zapisem wspomnień Arnakkego, który opisując swoją przeszłość, próbuje wyjaśnić, w jaki sposób prawa Jante wpłynęły na jego życie. Mężczyzna obwinia zbiór sztywnych zasad za wszystkie swoje niepowodzenia, które ostatecznie doprowadziły do zabójstwa innego człowieka.

 

 

GDZIE JEST JANTE?

Uważa się, że Nykøbing Mors na wyspie Mors stało się inspiracją dla Autora do stworzenia powieści. Dodatkowo, krąży legenda jakoby istniał specjalny egzemplarz powieści z ręcznie dopisaną listą  z bohaterami książki i przypisanymi do nich nazwiskami prawdziwych mieszkańców miasta. O ile wielu Autorów inspiruje się prawdziwymi osobami i wydarzeniami, o tyle obecność na tej liście nie byłaby powodem do dumny, jako że bohaterami Uciekiniera byli gwałciciele, złodzieje i alkoholicy.

 

 

CO OZNACZA PRAWO JANTE WSPÓŁCZEŚNIE

Prawo Jante to koncept znany w całej Skandynawii. W Danii i Norwegii mamy Janteloven, w Szwecji Jantelagen, na Wyspach Owczych mówi się o Jantulógin, na Islandii o Jantelögin, a w Finlandii o Janten laki.

Powyższy spis reguł to jedynie zasady stworzone przez Autora na potrzeby książki, z czasem jednak zostały zaadaptowane jako stereotypowy sposób myślenia Skandynawów, co w znacznym stopniu ukształtowało sposób postrzegania mieszkańców Północy, jako kultura Skandynawska. 

Prawo Jante odrzuca różnorodność i wszelkie oznaki indywidualizmu jako wartości społeczne. Kojarzone jest również z ksenofobią, rasizmem i niechęcią do inności – wszyscy powinni być tacy sami, a jeśli nie chcą się dopasować, nie mogą liczyć na akceptację społeczności i muszą odejść. Choć prawo Jante jest fikcyjnym zbiorem reguł nie istniejącej społeczności, nawiązania do słynnego „duńskiego dekalogu” można znaleźć nawet w obecnym dyskursie politycznym toczonym wokół tematu imigracji. Niektórzy dopatrują się przejawów przestrzegania praw Janie w Danii w odsłoniętych oknach Duńczyków po zmroku. Niejako wskazują one na postawę otwartości typu „nie mamy nic do ukrycia”. Poza tym sukcesy rodaków nie są zbyt chętnie komentowane w Skandynawii. Sportowcy czy aktorzy nie powinni więc obnosić się ze swoimi zarobkami i osiągnięciami, a raczej pokazywać, że pozostają tacy sami jak reszta – robiąc zakupy w lokalnych sklepach, mieszkając skromnie i jeżdżąc swoim Volvo. Również sportowcy olimpijscy traktowani są, jak wszyscy inni - nie mogą liczyć na wielomilionowe nagrody finansowe od rządu, a raczej jedynie na skromne wyrazy uznania.

Przejawów prawa Jante można się tez doszukać w Skandynawskich firmach, gdzie panuje atmosfera wzajemnego szacunku. Szef nie jest wszystkowiedzącym i nieomylnym przywódcą, a raczej mentorem służącym wsparciem w osiąganiu wspólnych celów. Fundamentem skandynawskiego modelu rynku pracy jest dialog społeczny.

 

 

POZYTYWNE PRAWO JANTE

W dobie pozytywnych afirmacji i ciało pozytywności powstało lustrzane odbicie rygorystycznych zasad - pozytywne prawo Jante.

1. Nie sądź, że jesteś nikim.
2. Nie sądź, że nam nie dorównujesz.
3. Nie sądź, że jesteś głupszy od nas.
4. Nie wyobrażaj sobie, że jesteśmy lepsi od ciebie.
5. Nie sądź, że wiesz mniej niż my.
6. Nie sądź, że jesteś kimś gorszym niż my.
7. Nie sądź, że się do niczego nie nadajesz.
8. Nie wolno nam się z ciebie śmiać.
9. Nie sądź, że nikomu na tobie nie zależy.
10. 10.Nie sądź, że nie możesz nas czegoś nauczyć.

 

Dużą popularnością cieszy się też hasztag #fuckjante na Instagramie. Najczęściej pojawia się on przy wpisach o akceptacji własnego ciała.

[F*ck jante] to także norweska marka odzieży, której hasłem reklamowym jest „Make a statement, be you”. Firma zamieszcza inspirujące treści i historie osób, które sprzeciwiają się hamowaniu indywidualizmu. [F*ck jante] tworzy swoją odzież z myślą o wszystkich, którzy akceptują różnorodność, a przy tym pragną dzielić się swoją indywidualnością, wyróżniać się i po prostu być sobą.

 

 

CIEKAWOSTKA

Podczas odbierania nagrody Emmy i Złotego Globu za brawurową rolę w Wielkich kłamstewkach szwedzki aktor Alexander Skarsgård powołał się na prawo Jante, twierdząc, że to właśnie dzięki niemu woda sodowa nie uderzyła mu do głowy.

 

 

DOWIEDZ SIĘ WIĘCEJ

Literatura faktu po szwedzku

Jak wybrać podręczniki do nauki szwedzkiego