CZYM JEST NORWESKI DUGNAD?
Słowo dugnad pochodzi ze staronordyckiego dugnáðr, co pierwotnie oznaczało „pomoc”. Współcześnie dugnad rozumiany jest jako dobrowolna, nieodpłatna praca wykonywana na rzecz wspólnego dobra – czy to w sąsiedztwie, szkole, przedszkolu, kościele, czy innym miejscu związanym z lokalną społecznością. Polega na tym, że ludzie zbierają się, by razem wykonać zadania, które służą całej grupie. Mogą to być prace porządkowe, remontowe, ogrodnicze, organizacyjne i wiele innych. To także czas na integrację, wymianę poglądów, a następnie poczęstunek po dobrze wykonanym zadaniu.
HITORIA I TŁO KULTUROWE
Tradycja wspólnego działania sięga czasów, gdy życie w Norwegii – kraju o surowym klimacie i rozproszonej populacji – wymagało od ludzi współpracy. W społeczeństwach rolniczych i rybackich przetrwanie często zależało od zbiorowego wysiłku. Żniwa, budowa domów, a nawet ratunek w czasie katastrof – wszystko to opierało się na zasadzie: „dziś pomagam tobie, jutro ty pomożesz mnie”.
Z biegiem lat dugnad przekształcił się w wartość kulturową. Obecnie, mimo że Norwegia jest jednym z najlepiej zorganizowanych i najbogatszych państw na świecie, tradycja ta pozostaje żywym i cenionym elementem życia społecznego.
JAK WYGLADA DUGNAD W PRAKTYCE?
Aktywność ta przyjmuje różne formy, zależnie od miejsca i celu, w którym jest realizowana. W ramach wspólnot mieszkaniowych mieszkańcy często spotykają się, by wspólnie dbać o otoczenie – sprzątają tereny zielone, malują płoty, naprawiają wspólne przestrzenie czy porządkują przestrzeń wokół budynków. W szkołach i przedszkolach rodzice angażują się w organizację wydarzeń, takich jak kiermasze, dni sportu czy prace sezonowe, jak na przykład grabienie liści. Często biorą również udział w drobnych naprawach na terenie placówek, co pozwala stworzyć przyjazną atmosferę współpracy między nauczycielami, rodzicami i dziećmi.
W Norwegii dugnad jest także związany z organizowaniem lokalnych uroczystości, takich jak 17 maja, czyli Dzień Konstytucji. Mieszkańcy wspólnie angażują się w przygotowania do obchodów tego tak ważnego dla nich dnia. Sprzątają i dekorują ulice, rozwieszają flagi, organizują stoiska z jedzeniem oraz pomagają w przygotowaniach do parad.
Podobnie, dugnad ma swoje miejsce w tradycji russefeiring, czyli obchodów końca szkoły średniej, które odbywają się w Norwegii co roku. W ramach tego wydarzenia uczniowie sprzedają proste produkty lub podejmują się pracy przy różnych wydarzeniach, aby pokryć koszty związane z obchodami. Również dorosłe osoby angażują się w russedugnad, przekazując swoje umiejętności, czas czy produkty w celu wsparcia młodszych pokoleń i krzewienia w nich wartości związanych z działaniami na rzecz wspólnoty.
Zbiórki pieniędzy to także częsta forma dugnadu w organizacjach pozarządowych, stowarzyszeniach czy placówkach edukacyjnych. Norwegowie pomagają sobie nawzajem, organizując wartościowe akcje charytatywne, poprzez między innymi sprzedaż ciast i zbiórki darów na cele dobroczynne.
DUGNAD - SŁOWO Z NARODOWYM CHARAKTEREM
W 2004 roku słowo dugnad zostało ustanowione przez Radę Języka Norweskiego (Språkrådet) jako słowo narodowe Norwegii (Norges nasjonalord). Wybór ten nie był przypadkowy – Norwegowie wskazali dugnad jako słowo, które najlepiej odzwierciedla norweski styl życia, wartości społeczne i ducha wspólnoty.
W ramach ogólnonarodowej kampanii językowej, w której obywatele zgłaszali propozycje słów najlepiej oddających norweską tożsamość, dugnad zdobyło najwięcej głosów. W uzasadnieniu podkreślono, że to słowo symbolizuje coś głęboko zakorzenionego w norweskiej kulturze: gotowość do pomocy, solidarność i wiarę w to, że razem można osiągnąć więcej.
DLACZEGO DUGNAD JEST WAŻNY?
Można zadać pytanie – po co dugnad w kraju, który posiada obecnie rozbudowany sektor publiczny, dobrze opłacaną administrację i wysoki poziom usług społecznych?
Dugnad to coś więcej niż tylko bezpłatna praca. To kulturowa instytucja, która wzmacnia więzi społeczne i poczucie przynależności. Norwegowie, znani z indywidualizmu i dystansu, potrafią właśnie podczas dugnadu zbliżyć się do sąsiadów i współobywateli. To moment, w którym różnice statusu, pochodzenia czy wieku tracą znaczenie – liczy się wspólny cel.
Udział w działaniach wspólnotowych pozytywnie wpływa na samopoczucie i poziom szczęścia. Dugnad jest po prostu koselig! (czyli jest formą dobrej zabawy i spędzania czasu w przyjemny sposób). Daje też ludziom poczucie sprawczości – widzą konkretne efekty własnej pracy i zaangażowania.
Dugnad pozwala też ograniczyć koszty. Zamiast wynajmować ekipę sprzątającą czy transportową, społeczność robi coś wspólnie – często przy okazji świetnie się bawiąc.
EGALITARYZM W PRAKTYCE
Norwegia słynie z egalitarnego modelu społeczeństwa. Równość, skromność i współuczestnictwo są nie tylko wartościami, ale i realnymi praktykami społecznymi. Dugnad jest tego doskonałym przykładem – w czasie wspólnej pracy wszyscy, niezależnie od statusu społecznego, wykonują te same zadania. Dyrektor grabi liście obok studenta, a lekarz maluje płot razem z kierowcą autobusu.
Wspólny wysiłek symbolicznie i praktycznie zaciera podziały – nikt nie jest ważniejszy, nikt nie uchyla się od odpowiedzialności. Uczestnictwo w dugnadzie nie tylko pomaga utrzymać wspólną przestrzeń, ale też buduje kapitał społeczny: zaufanie, poczucie przynależności i równość.
DOBROWOLNOŚĆ, NIE PRZYMUS
Dugnad opiera się na zasadzie dobrowolności, co stanowi kluczowy element tej tradycji. Udział w pracach społecznych nie jest narzucany ani wymagany, a decyzja o zaangażowaniu się w tę formę aktywności pozostaje w pełni w rękach uczestników. Choć w wielu przypadkach wspólne działania są mile widziane i doceniane przez społeczność, a uchylanie się od nich może zostać odebrane przez niektórych jako lenistwo, nie ma obowiązku przystąpienia do nich. To podejście podkreśla znaczenie osobistej odpowiedzialności oraz wolności wyboru, a także sprzyja tworzeniu atmosfery współpracy opartej na chęci, a nie obowiązku. Dzięki temu dugnad pozostaje pozytywną formą aktywności społecznej, która wzmacnia więzi międzyludzkie, jednocześnie nie obciążając uczestników.
DUGNAD W CZASIE PANDEMII COVID-19
O tym, jak ważnym elementem dugnadu jest dobrowolność, można było przekonać się podczas pandemii koronawirusa. Rząd norweski apelował wówczas do społeczeństwa o koronadugnad – „dugnad koronawirusowy”. Hasło to miało zmobilizować obywateli do wspólnego wysiłku: zachowywania dystansu, noszenia masek, pomagania sąsiadom i dbania o osoby starsze.
Jednak idea koronadugnadu nie została przyjęta bez krytyki. Wiele osób uważało, że wykorzystywanie koncepcji dugnadu przez rząd stało się narzędziem do politycznego wywierania presji na obywateli. Wszak jego idea opiera się na dobrowolności, w związku z czym powiązanie jej z przymusowymi działaniami, takimi jak nakaz noszenia masek czy przestrzegania innych restrykcji, nie wszystkim przypadła do gustu. Społeczeństwo, które przez lata przyzwyczaiło się do tego, że dugnad to dobrowolna forma współpracy, niechętnie zaakceptowało pomysł, że ta tradycja może zostać wykorzystana do mobilizacji obywateli do przestrzegania rządowych nakazów.
CZY DUGNAD MA PRZYSZŁOŚĆ?
W ostatnich latach pojawiły się obawy, że dugnad słabnie, szczególnie w dużych miastach. Młodsze pokolenia zajęte są karierą i nie mają czasu na wolontariat, natomiast dla imigrantów może być to obca koncepcja. Często zauważa się, że coraz mniej osób angażuje się w tego typu działania, a odpowiedzialność za organizację spada na wąską grupę osób, co może prowadzić do wypalenia.
Jednak dugnad wciąż ma się dobrze, choć jego forma się zmienia. Coraz częściej łączy się go z nowoczesnymi technologiami, jak media społecznościowe i aplikacje do organizacji wydarzeń, co umożliwia szersze zaangażowanie. Organizowane są internetowe zbiórki pieniędzy, co pozwala zaangażować również osoby, które nie mają czasu wziąć fizycznie udziału w wydarzeniach. Mimo zmian zachodzących w społeczeństwie, dzieci w norweskich szkołach i przedszkolach uczą się wartości wspólnego działania, co może pomóc w utrzymaniu tradycji dugnadu w przyszłości.
DUGNAD - SIŁA SPOŁECZNOŚCI
Dugnad to nie tylko norweska tradycja, ale także fundament kultury współpracy i solidarności, która kształtuje społeczne więzi. Choć pierwotnie wynikał z konieczności w surowym klimacie Norwegii, z biegiem lat stał się ważnym elementem życia społecznego, integrującym mieszkańców różnych środowisk. Wspólne działanie na rzecz dobra lokalnej społeczności, niezależnie od formy, w jakiej się odbywa, jest przykładem, jak wartości takie jak egalitaryzm, odpowiedzialność i współpraca mogą zbliżać ludzi. Dugnad, mimo rozwoju nowoczesnych struktur państwowych, wciąż pełni istotną rolę w życiu społecznym Norwegii. Jako dobrowolna, ale mocno zakorzeniona w kulturze praktyka, stanowi piękny przykład tego, jak z małych, wspólnych działań może wyrastać poczucie przynależności i zaufania. Wspólna praca nie tylko pomaga rozwiązywać konkretne problemy, ale także buduje fundament silnej, zjednoczonej społeczności.
Dowiedz się więcej:
➔ Podręczniki do nauki norweskiego